Z Krakowa do Zakopanego dostaniemy się drogą zwaną "zakopianką" i to, co dziś autobusowi zajmuje niespełna dwie i pół godziny osadnikom zajęło kilka stuleci. Dopiero w połowie XII wieku, gdy Kraków istniał już kilka stuleci, pojawiły się na Podhalu pierwsze osady. Jeszcze w 1500 r. wioską najdalej ku Tatrom wysuniętą były Szaflary. Dalej ciągnęła się niezmierzona puszcza, przez którą wiodły drogi, najczęściej grzbietami wzgórz i wzdłuż potoków, ku pastwiskom na tatrzańskich halach.
Sezonowe osady pasterskie przemieniły się w siedziby stałe. Przywilej osadniczy ponoć wydał król Stefan Batory w 1578 roku, ale dokument ten zaginął. Potwierdzony został przywilejem Michała Korybuta Wiśniowieckiego z 1670 r. zatwierdzającym prawa mieszkańców wsi.

    Nazwa Zakopane pojawia się po raz pierwszy w kronice parafii czarnodunajeckiej pod datą 1605 roku. Nazwa pochodzi od słowa "kopane" oznaczającą wykarczowaną polanę leśną i oznacza obszar za taką polaną - Za Kopanem. Wieś zawiązała się w okolicy starego kościoła dziś znajdującego się przy ulicy Kościeliskiej. Należała do króla polskiego a potem jeszcze przed oficjalnym pierwszy rozbiorem Polski w 1770 roku została zagarnięta przez Austrię i wcielona do c.k. skarbu austriackiego. W r.1824 rząd austriacki sprzedał Zakopane wraz z częścią Tatr spolszczonejpochodzącej z Węgier rodzinie Homolasców. W tym okresie Kuźnice, gdzie znajdowała się huta żelaza, były centralnym punktem doliny zakopiańskiej a wieś wegetowała przy zakładzie metalurgicznym Homolacsów. W 1845 roku Klementyna i Edward Homolacsowie uzyskali cesarską zgodę na utworzenie samodzielnej parafii w Zakopanem i w 1847 r. wybudowano główną część pierwszego drewnianego kościołaprzy ulicy Kościeliskiej, gdzie 6 stycznia 1848 roku zainstalowany został pierwszy proboszcz Zakopanego ksiądz Józef Stolarczyk. W tymże roku proboszcz założył szkółkę parafialną i utworzył pierwszy cmentarz dziś zwany na Pęksowym Brzyzku.
     Od połowy XIX w. Zakopane stawało się coraz modniejszą wioską letniskową, którą w 1854 r. odwiedził austriacki następca tronu Książe Karol Ludwik. W 1867 roku władze galicyjskie utworzyły w Zakopanem autonomiczną gminę i wtedy wybrano pierwszych radnych.
W 1873 r. przybył na pierwszy pobyt słynny lekarz z Warszawy dr Tytus Chałubiński, który niebawem zaczął kierować pod Tatry swoich pacjentów i przyjaciół. W tym też roku powstało w Zakopanem Towarzystwo Tatrzańskie - pierwsza ponadzaborowa organizacja turystyczna.
W 1880 roku Zakopane miało już 3000 rodzin a w 1886 uzyskało status uzdrowiska.
W 1889 roku dobra zakopiańskie nabył na licytacji hr. Władysław Zamoyski.
W tym czasie zamieszkał w Zakopanem Stanisław Witkiewicz i niebawem stworzył zasady "stylu zakopiańskiego", który stał się "narodowym" ogólnopolskim zjawiskiem w sztuce i architekturze. Pierwsza willa projektowana przez Witkiewicza, "Koliba", stanęła przy ulicy Kościeliskiej w 1893 r.
W 1899r. linia kolejowa została doprowadzona do samego Zakopanego, co wpłynęło zasadniczo na wzrost liczby przyjezdnych, jak i na charakter ich pobytów. Budowano coraz więcej pensjonatów pensjonatów hoteli, a urbanizację centralnej części Zakopanego ułatwił pożar, który w 1899 r. zniszczył wiele drewnianych zabudowań przy Krupówkach.

     W 1901 r. Zakopane staje się miasteczkiem a malarz i publicysta Stanisław Witkiewicz oraz właściciel dóbr zakopiańskich Władysław Zamoyski zostają honorowymi obywatelami.
W lipcu 1909 r. TOPR rozpoczyna swoją działalność pod naczelnictwem Mariusza Zaruskiego i zastepcą naczelnika zostaje Klemens Bachleda. W październiku 1909 r. TOPR ma już zatwierdzony statut a w grudniu odbywa się pierwsze Walne Zgromadzenie członków TOPR. W 1914 r. Mariusz Zaruski przekazuje obowiązki Naczelnika Straży Ratunkowej TOPR Józefowi Openheimowi i wyrusza na I Wojnę Światową z 14. KompaniąPiechoty.
31 października 1918 r. polscy oficerowie przejmują władzę w Zakopanym, powstaje polska Rada Narodowa ze Stefanem Żeromskim na czele.

Okres międzywojenny przyniósł zwiększenie popularności Zakopanego oraz rozwój jego funkcji sportowej i leczniczej.
     W 1925 r. zostaje wybudowana skocznia narciarska pod Krokwią, rozwija się też szkoła narciarstwa zjazdowego - dowodem jej uznania było powierzenie Zakopanemu organizacji pierwszych ogóle międzynarodowych zawodów narciarskich FIS w lutym 1929, a następnie w 1939 r. Coraz większą rangę zyskiwało miejscowe środowisko artystyczne, w którym prym wiódł Stanisław Ignacy Witkiewicz (Witkacy). Pod jego kierunkiem działał w latach 1925-27 Teatr Formistyczny z siedzibą w "Morskim Oku" przy Krupówkach. Wybrany w 1929 burmistrz Leopold Winniczki doprowadza do nadania18 października 1933 praw miejskich. Największa inwestycja sportowa, kolej linowa na Kasprowy Wierch, zostaje ,po półrocznej budowie, uruchomiona 15 marca 1936 r. Druga kolej górska, linowo-terenowa, powstała w 1938 r. na stoku Gubałówki.

1 IX 1939 wojska niemieckie zajęły Zakopane. Podczas okupacji niemieckiej było Zakopane jednym z ogniwłączności kraju z zagranicą, a tutejsza placówka gestapo siała postrach na całe Podhale. 29 stycznia 1945, po opuszczeniu miasta przez Niemców, Armia Czerwona bez walki zajęła Zakopane.

Po wojnie Zakopane dość szybko odzyskało rolę ośrodka leczniczego i wypoczynkowego. Reaktywowano też funkcję sportową - pierwszy po wojnie konkurs skoków odbył się już z początkiem 1946 r., które wygrał Stanisław Marusarz. W marcu i kwietniu tego roku rozegrano też pierwsze zawody memoriałowe, noszące imię zamordowanych w czasie okupacjizakopiańskich sportowców Bronisława Czecha i Heleny Marusarzówny.
W 1962 r. odbyły się kolejne mistrzostwa świata FIS.
Słynny na całą Polskę Teatr im. S.I.Witkiewicz utworzono w 1985 r.

Wiele organizacji zakopiańskich, a przede wszystkim władze samorządowe pod kierunkiem dwóch kolejnych burmistrzów - senatora Franciszka Bachledy-Księdzularza oraz Adama Bachledy-Curusia przez kilka lat zabiegały o wizytę w Zakopanem papieża Jana Pawła II. Doszło do niej podczas pielgrzymki Ojca Świętego do Polski w 1997 r. Papież spędził wtedy w Zakopanem cztery dni - od 4 do 7 czerwca - i m.in. odprawił mszę świętą na stadionie pod Wielką Skocznią. Wzięło w niej udział kilkadziesiąt tysięcy wiernych. Z okazji wizyty papieża ówczesne władze miasta zmieniły herb Zakopanego - emblematy wywodzące się z XIX-wiecznej pieczęci gminnej zastąpiono wizerunkiem krzyża na Giewoncie nad skrzyżowanymi kluczami św. Piotra z herbu watykańskiego.

Maciej Pinkwart

Przeczytaj rozszerzoną historię miasta >>>